Najlepiej sprzedający się podręcznik biologii na świecie. Ponad 7 milionów sprzedanych egzemplarzy. Przetłumaczony na 17 języków.
Biologia
Najbardziej aktualny, atrakcyjny w formie podręcznik dla studentów biologii, medycyny, nauk przyrodniczych i nauk pokrewnych. Doskonały dla uczniów klas biologiczno-chemicznych i maturzystów.
Dzieło Neila Campbella i Jane Reece to od lat niedościgniony lider w dziedzinie wprowadzających podręczników biologii. Doskonale skomponowany materiał, oparty na wynikach najnowszych badań, przystępnie i z pasją napisany przez zespół światowej sławy specjalistów to niepodważalny atut tego długo wyczekiwanego na polskim rynku podręcznika.

1 Wprowadzenie: Koncepcje w badaniach nad życiem 1
OMÓWIENIE Badanie świata ożywionego 1
ZAGADNIENIE 1.1 Koncepcje łączące różne ujęcia biologii 3
ZAGADNIENIE 1.2 Motyw przewodni: Ewolucja wyjaśnia jedność i różnorodność życia 12
ZAGADNIENIE 1.3 W badaniach przyrody naukowcy stosują dwa podstawowe rodzaje dochodzenia 18

2 Chemiczny kontekst życia 30
OMÓWIENIE Chemiczne powiązania biologii 30
ZAGADNIENIE 2.1 Materia składa się z pierwiastków chemicznych zarówno w stanie czystym, jak i połączonych ze sobą w związki chemiczne 31
ZAGADNIENIE 2.2 Właściwości pierwiastków chemicznych zależą od struktury ich atomów 32
ZAGADNIENIE 2.3 Tworzenie cząsteczek i ich funkcje zależą od wiązań chemicznych pomiędzy atomami 38
ZAGADNIENIE 2.4 Reakcje chemiczne polegają na tworzeniu i zrywaniu wiązań chemicznych 42
3 Woda a przystosowanie środowiska do wymogów życia 46
OMÓWIENIE Cząsteczka niezbędna dla życia 46
ZAGADNIENIE 3.1 Polarność cząsteczek wody skutkuje tworzeniem wiązań wodorowych 46
ZAGADNIENIE 3.2 Cztery emergentne właściwości wody wpływają na wytworzenie warunków umożliwiających życie na Ziemi 47
ZAGADNIENIE 3.3 Warunki kwasowe i zasadowe mają wpływ na organizmy żywe 52
4 Węgiel i molekularna różnorodność życia 58
OMÓWIENIE Węgiel jako szkielet życia 58
ZAGADNIENIE 4.1 Chemia organiczna zajmuje się badaniem związków węgla 58
ZAGADNIENIE 4.2 Atomy węgla mogą wchodzić w skład różnych związków, tworząc wiązania z czterema innymi atomami 60
ZAGADNIENIE 4.3 Niewielka liczba grup chemicznych jest kluczem do funkcjonowania cząsteczek biologicznych 63
5 Budowa i funkcja wielkich cząsteczek biologicznych 6
OMÓWIENIE Cząsteczki życia 68
ZAGADNIENIE 5.1 Makrocząsteczki są polimerami złożonymi z monomerów 68
ZAGADNIENIE 5.2 Węglowodany służą jako paliwo i materiał budulcowy 69
ZAGADNIENIE 5.3 Lipidy stanowią odrębną grupę cząsteczek hydrofobowych 74
ZAGADNIENIE 5.4 Białka mają zróżnicowaną strukturę, z czego wynika szeroki zakres pełnionych przez nie funkcji 77
ZAGADNIENIE 5.5 Kwasy nukleinowe są nośnikiem i przekaźnikiem informacji genetycznej 86

6 W głąb komórki 94
OMÓWIENIE Podstawowe jednostki życia 94
ZAGADNIENIE 6.1 Do badania komórek biolodzy wykorzystują mikroskopy i metody biochemiczne 94
ZAGADNIENIE 6.2 Komórki eukariotyczne mają system błon wewnętrznych umożliwiający kompartmentację ich funkcji 98
ZAGADNIENIE 6.3 Instrukcje genetyczne komórek eukariotycznych są przechowywane w jądrze komórkowym i realizowane przez rybosomy 102
ZAGADNIENIE 6.4 System błon wewnętrznych reguluje transport białek i zawiaduje aktywnością metaboliczną komórki 104
ZAGADNIENIE 6.5 Mitochondria i chloroplasty odpowiadają za przemiany energii 109
ZAGADNIENIE 6.6 Cytoszkielet jest trójwymiarową siecią włókien białkowych organizujących budowę komórki i zachodzące w niej procesy 112
ZAGADNIENIE 6.7 Struktury pozakomórkowe oraz połączenia między komórkami pomagają w koordynacji aktywności komórkowej 118
7 Budowa i funkcje błon 125
OMÓWIENIE Życie na krawędzi 125
ZAGADNIENIE 7.1 Błony biologiczne to płynna mozaika lipidów i białek 125
ZAGADNIENIE 7.2 Selektywna przepuszczalność błony wynika z jej budowy 131
ZAGADNIENIE 7.3 Transport pasywny polega na dyfuzji substancji przez błonę bez ponoszenia nakładów energetycznych 131
ZAGADNIENIE 7.4 W transporcie aktywnym do przemieszczenia substancji wbrew jej gradientowi jest wymagany nakład energii 135
ZAGADNIENIE 7.5 Masowy transport przez błonę komórkową zachodzi na drodze egzocytozy i endocytozy 138
8 Wprowadzenie do metabolizmu 142
OMÓWIENIE Energia życia 142
ZAGADNIENIE 8.1 Metabolizm organizmu przekształca materię i energię zgodnie z zasadami termodynamiki 142
ZAGADNIENIE 8.2 Zmiana energii swobodnej reakcji mówi nam, czy dana reakcja zachodzi spontanicznie czy też nie 146
ZAGADNIENIE 8.3 ATP napędza pracę komórkową przez sprzężenie reakcji egzoergicznych i endoergicznych 149
ZAGADNIENIE 8.4 Enzymy przyspieszają reakcje metaboliczne przez obniżenie progów energetycznych 151
ZAGADNIENIE 8.5 Regulacja aktywności enzymatycznej pozwala kontrolować metabolizm 156
9 Oddychanie komórkowe. Pozyskiwanie energii chemicznej 162
OMÓWIENIE Energia życia 162
ZAGADNIENIE 9.1 Szlaki kataboliczne produkują energię w procesie utleniania związków organicznych 163
ZAGADNIENIE 9.2 Podczas glikolizy jest pozyskiwana energia chemiczna w wyniku utleniania glukozy do pirogronianu 167
ZAGADNIENIE 9.3 Cykl kwasu cytrynowego dopełnia proces utleniania cząsteczek organicznych związany z pozyskaniem energii 170
ZAGADNIENIE 9.4 Podczas fosforylacji oksydacyjnej chemiosmoza sprzęga transport elektronów z syntezą ATP 172
ZAGADNIENIE 9.5 Fermentacja i_oddychanie beztlenowe pozwalają komórkom na produkcję ATP bez udziału tlenu 177
ZAGADNIENIE 9.6 Glikoliza i_cykl kwasu cytrynowego łączą się z wieloma innymi szlakami metabolicznymi 180
10 Fotosynteza 185
OMÓWIENIE Proces, który odżywia biosferę 185
ZAGADNIENIE 10.1 Fotosynteza zamienia energię świetlną w energię chemiczną zgromadzoną w pożywieniu 185
ZAGADNIENIE 10.2 Reakcje fazy świetlnej przekształcają energię słoneczną w energię chemiczną ATP i NADPH 189
ZAGADNIENIE 10.3 Cykl Calvina-Bensona wykorzystuje ATP i NADPH do przekształcenia CO2 w cukry 198
ZAGADNIENIE 10.4 Alternatywne mechanizmy asymilacji węgla wyewoluowały w klimatach gorących i suchych 199
11 Komunikacja komórkowa 206
OMÓWIENIE Internet dla komórek 206
ZAGADNIENIE 11.1 Sygnały zewnętrzne są zamieniane na odpowiedzi wewnątrz komórki 206
ZAGADNIENIE 11.2 Odbiór (recepcja): cząsteczka sygnałowa wiąże się do białka receptorowego, powodując zmianę jego konformacji 210
ZAGADNIENIE 11.3 Transdukcja: kaskady reakcji molekularnych przekazują sygnały z receptorów do cząsteczek docelowych wewnątrz komórki 214
ZAGADNIENIE 11.4 Odpowiedź: sygnalizacja komórkowa prowadzi do regulacji transkrypcji lub aktywności cytoplazmatycznych 218
ZAGADNIENIE 11.5 Apoptoza (zaprogramowana śmierć komórki) stoi na styku wielu szlaków sygnalizacji komórkowej 223
12 Cykl komórkowy 228
OMÓWIENIE Ogromne znaczenie podziału komórkowego 228
ZAGADNIENIE 12.1 Efektem podziału komórkowego są dwie genetycznie identyczne komórki potomne 229
ZAGADNIENIE 12.2 W cyklu komórkowym faza mitotyczna zachodzi na przemian z interfazą 230
ZAGADNIENIE 12.3 Eukariotyczny cykl komórkowy jest regulowany przez system kontroli molekularnej 238

13 Mejoza i cykle rozwojowe 248
OMÓWIENIE Podstawowe jednostki życia 248
ZAGADNIENIE 13.1 Osobniki potomne otrzymują od rodziców geny w postaci dziedziczonych chromosomów 248
ZAGADNIENIE 13.2 Zapłodnienie i mejoza następują po sobie w cyklach życiowych 250
ZAGADNIENIE 13.3 Mejoza powoduje redukcję diploidalnej liczby zestawów chromosomów do liczby haploidalnej 253
ZAGADNIENIE 13.4 Wynikające z cykli życiowych zróżnicowanie genetyczne przyczynia się do ewolucji 258
14 Mendel i_idea genu 262
OMÓWIENIE Z_punktu widzenia genów 262
ZAGADNIENIE 14.1 Zastosowanie podejścia naukowego pozwoliło Mendlowi odkryć dwa prawa dziedziczenia 262
ZAGADNIENIE 14.2 Rachunek prawdopodobieństwa rządzi dziedziczeniem mendlowskim 269
ZAGADNIENIE 14.3 Wzorce dziedziczenia są często bardziej skomplikowane niż proste przewidywania genetyki Mendla 271
ZAGADNIENIE 14.4 Wiele cech ludzkich dziedziczy się zgodnie z prawami dziedziczenia Mendla 276
15 Chromosomowa teoria dziedziczności 286
OMÓWIENIE Geny są zlokalizowane w chromosomach 286
ZAGADNIENIE 15.1 Fizyczne podstawy dziedziczenia mendlowskiego wynikają z właściwości chromosomów 286
ZAGADNIENIE 15.2 Geny sprzężone z płcią wykazują odrębne wzorce dziedziczenia 289
ZAGADNIENIE 15.3 Geny sprzężone zazwyczaj dziedziczą się razem, ponieważ są zlokalizowane blisko siebie, w tym samym chromosomie 292
ZAGADNIENIE 15.4 Zmiany w liczbie lub strukturze chromosomów są przyczyną chorób genetycznych 297
ZAGADNIENIE 15.5 Niektóre wzorce dziedziczenia stanowią odstępstwo od standardowej teorii chromosomowej 300
16 Molekularne podstawy dziedziczenia 305
OMÓWIENIE Instrukcja obsługi życia 305
ZAGADNIENIE 16.1 DNA to materiał genetyczny 305
ZAGADNIENIE 16.2 Podczas replikacji DNA i jego napraw współpracuje ze sobą wiele białek 311
ZAGADNIENIE 16.3 Chromosom składa się z cząsteczki DNA upakowanej razem z białkami 320
17 Od genu do białka 325
OMÓWIENIE Przepływ informacji genetycznej 325
ZAGADNIENIE 17.1 Poprzez transkrypcję i translację geny określają białka 325
ZAGADNIENIE 17.2 Transkrypcja to kierowana przez DNA synteza RNA: Bliższe spojrzenie 331
ZAGADNIENIE 17.3 Komórki eukariotyczne modyfikują RNA po transkrypcji 334
ZAGADNIENIE 17.4 Translacja to kierowana przez RNA synteza polipeptydu: Bliższe spojrzenie 336
ZAGADNIENIE 17.5 Mutacje punktowe mogą wpływać na budowę i funkcje białek 344
ZAGADNIENIE 17.6 Chociaż pomiędzy poszczególnymi domenami organizmów żywych istnieją różnice w ekspresji genów, koncepcja genu jest uniwersalna 346
18 Regulacja ekspresji genów 351
OMÓWIENIE Przepływ informacji genetycznej 351
ZAGADNIENIE 18.1 Odpowiedź bakterii na zmiany środowiskowe często polega na regulacji transkrypcji 351
ZAGADNIENIE 18.2 Ekspresja genu eukariotycznego może podlegać regulacji na każdym etapie 356
ZAGADNIENIE 18.3 Niekodujące cząsteczki RNA pełnią wiele ról w kontrolowaniu ekspresji genów 364
ZAGADNIENIE 18.4 W organizmie wielokomórkowym program różnicowej ekspresji genów prowadzi do powstania różnych rodzajów komórek 366
ZAGADNIENIE 18.5 Przyczyną raka są zmiany genetyczne, które wpływają na kontrolę cyklu komórkowego 373
19 Wirusy 381
OMÓWIENIE Zapożyczone życie 381
ZAGADNIENIE 19.1 Wirus składa się z kwasu nukleinowego otoczonego płaszczem białkowym 381
ZAGADNIENIE 19.2 Reprodukcja wirusów odbywa się wyłącznie w komórkach gospodarza 384
ZAGADNIENIE 19.3 Wirusy, wiroidy i priony są groźnymi patogenami zwierząt i roślin 390
20 Biotechnologia 396
OMÓWIENIE Warsztat badacza DNA 396
ZAGADNIENIE 20.1 Klonowanie DNA pozwala na uzyskanie wielu kopii genu lub innego fragmentu DNA 396
ZAGADNIENIE 20.2 Technologia DNA pozwala badać sekwencje, ekspresję i funkcjonowanie genu 405
ZAGADNIENIE 20.3 Sklonowane organizmy mogą posłużyć do produkcji komórek macierzystych lub innych zastosowań 412
ZAGADNIENIE 20.4 Praktyczne zastosowanie technologii DNA wpływa na wiele aspektów naszego życia 416
21 Genomy i ich ewolucja 426
OMÓWIENIE Odczytywanie liści z drzewa życia 426
ZAGADNIENIE 21.1 Nowe metody przyśpieszyły sekwencjonowanie genomów 427
ZAGADNIENIE 21.2 Do analizy genomów oraz ich funkcji naukowcy wykorzystują bioinformatykę 429
ZAGADNIENIE 21.3 Genomy różnią się rozmiarem, liczbą genów oraz ich gęstością 432
ZAGADNIENIE 21.4 Wielokomórkowe eukarionty mają zdecydowanie więcej niekodującego DNA oraz liczne rodziny wielogenowe 434
ZAGADNIENIE 21.5 Duplikacja, reorganizacja oraz mutacja DNA uczestniczą w ewolucji genomów 438
ZAGADNIENIE 21.6 Porównanie sekwencji genomowych dostarcza wskazówek co do ich ewolucji i rozwoju 441

22 Pochodzenie z modyfikacjami. Darwinowska wizja życia 452
OMÓWIENIE Nieskończony szereg najpiękniejszych form 452
ZAGADNIENIE 22.1 Rewolucja Darwinowska rzuca wyzwanie tradycyjnej wizji młodej Ziemi zamieszkanej przez niezmienne gatunki 452
ZAGADNIENIE 22.2 Pochodzenie z modyfikacjami spowodowanymi doborem naturalnym wyjaśnia adaptacje organizmów oraz jedność i różnorodność życia 455
ZAGADNIENIE 22.3 Teorię ewolucji potwierdza ogromna liczba dowodów naukowych 460
23 Ewolucja populacji 468
OMÓWIENIE Najmniejsza jednostka ewolucji 468
ZAGADNIENIE 23.1 Mutacje i rozród płciowy są źródłem zmienności genetycznej umożliwiającej ewolucję 468
ZAGADNIENIE 23.2 Równanie Hardy’ego-Weinberga pozwala sprawdzić, czy populacja ewoluuje 471
ZAGADNIENIE 23.3 Dobór naturalny, dryf genetyczny i przepływ genów mogą zmieniać częstotliwość alleli w populacji 475
ZAGADNIENIE 23.4 Dobór naturalny jest jedynym mechanizmem, który konsekwentnie prowadzi do adaptacji 479
24 Pochodzenie gatunków 487
OMÓWIENIE „Tajemnica tajemnic” 487
ZAGADNIENIE 24.1 Koncepcja gatunku biologicznego akcentuje izolację rozrodczą 487
ZAGADNIENIE 24.2 Specjacja może nastąpić zarówno z separacją geograficzną, jak i bez niej 492
ZAGADNIENIE 24.3 Strefy mieszańcowe stwarzają możliwość badania czynników wywołujących izolację rozrodczą 498
ZAGADNIENIE 24.4 Specjacja może następować nagle lub powoli i może wynikać ze zmian w kilku lub w wielu genach 501
25 Historia życia na Ziemi 507
OMÓWIENIE Zaginione światy 507
ZAGADNIENIE 25.1 Warunki panujące początkowo na Ziemi umożliwiły powstanie życia 507
ZAGADNIENIE 25.2 Dane kopalne dokumentują historię życia 510
ZAGADNIENIE 25.3 Główne wydarzenia w historii życia to powstanie organizmów jednokomórkowych i wielokomórkowych oraz kolonizacja lądów 514
ZAGADNIENIE 25.4 Rozwój i upadek dominujących grup organizmów stanowią odzwierciedlenie dryfu kontynentów, masowego wymierania i radiacji adaptacyjnych 519
ZAGADNIENIE 25.5 Główne zmiany w budowie ciała mogą wynikać ze zmian w sekwencjach i regulacji genów zaangażowanych w rozwój 525
ZAGADNIENIE 25.6 Ewolucja nie jest procesem celowym 529

26 Filogeneza i drzewo życia 536
OMÓWIENIE Badanie drzewa życia 536
ZAGADNIENIE 26.1 Filogeneza odzwierciedla związki ewolucyjne 537
ZAGADNIENIE 26.2 Przebieg filogenezy jest rekonstruowany z danych morfologicznych i molekularnych 540
ZAGADNIENIE 26.3 Na podstawie wspólnych cech konstruuje się drzewa filogenetyczne 542
ZAGADNIENIE 26.4 Historia ewolucyjna organizmu jest zapisana w jego genomie 548
ZAGADNIENIE 26.5 Zegar molekularny pomaga śledzić czas ewolucyjny 549
ZAGADNIENIE 26.6 Nowe informacje przyczyniają się do zrewidowania naszego rozumienia drzewa życia 551
27 Bakterie i archeowce 556
OMÓWIENIE Mistrzowie adaptacji 556
ZAGADNIENIE 27.1 Adaptacje strukturalne i funkcjonalne zapewniają sukces prokariontom 556
ZAGADNIENIE 27.2 Szybkie tempo rozmnażania i mutacji oraz rekombinacja genetyczna sprzyjają zmienności genetycznej prokariontów 561
ZAGADNIENIE 27.3 U prokariontów wyewoluowały rozmaite adaptacje pokarmowe i metaboliczne 564
ZAGADNIENIE 27.4 Systematyka molekularna rzuca światło na filogenezę prokariontów 565
ZAGADNIENIE 27.5 Prokarionty odgrywają główną rolę w funkcjonowaniu biosfery 570
ZAGADNIENIE 27.6 Prokarionty mają zarówno szkodliwy, jak i korzystny wpływ na człowieka 571
28 Pierwotniaki 575
OMÓWIENIE Żyć, będąc małym 575
ZAGADNIENIE 28.1 Większość eukariontów to organizmy jednokomórkowe 575
ZAGADNIENIE 28.2 Do Excavata należą pierwotniaki ze zmodyfikowanymi mitochondriami i unikatowymi wiciami 580
ZAGADNIENIE 28.3 Chromalveolata mogły powstać w wyniku wtórnej endosymbiozy 582
ZAGADNIENIE 28.4 Rhizaria są zróżnicowaną grupą pierwotniaków określoną na podstawie podobieństwa DNA 589
ZAGADNIENIE 28.5 Krasnorosty i zielenice to najbliżsi krewni roślin lądowych 590
ZAGADNIENIE 28.6 Do Unikonta należą pierwotniaki blisko spokrewnione z grzybami i zwierzętami 593
ZAGADNIENIE 28.7 Pierwotniaki odgrywają główną rolę w powiązaniach ekologicznych 596
29 Różnorodność roślin I: Jak rośliny opanowały ląd 600
OMÓWIENIE Zazielenianie Ziemi 600
ZAGADNIENIE 29.1 Rośliny lądowe wyewoluowały z zielenic 600
ZAGADNIENIE 29.2 Cykl rozwojowy mszaków i innych roślin niewykształcających naczyń jest zdominowany przez gametofity 606
ZAGADNIENIE 29.3 Paprocie i inne zarodnikowe rośliny naczyniowe były pierwszymi roślinami, które osiągnęły duże rozmiary 610
30 Różnorodność roślin II: Ewolucja roślin naczyniowych 618 OMÓWIENIE Przekształcanie świata 618
ZAGADNIENIE 30.1 Nasiona i ziarna pyłku są podstawowymi przystosowaniami do życia na lądzie 618
ZAGADNIENIE 30.2 Nagozalążkowe (nagonasienne) wytwarzają „nagie” nasiona, zwykle umieszczone w szyszkach 621
ZAGADNIENIE 30.3 Przystosowania reprodukcyjne okrytozalążkowych obejmują kwiaty i owoce 625
ZAGADNIENIE 30.4 Dobrostan człowieka zależy w znacznym stopniu od roślin nasiennych 632
31 Grzyby właściwe 636
OMÓWIENIE Olbrzymie grzyby 636
ZAGADNIENIE 31.1 Grzyby są organizmami heterotroficznymi odżywiającymi się przez absorpcję 636
ZAGADNIENIE 31.2 Grzyby tworzą zarodniki podczas płciowych i bezpłciowych cykli rozwojowych 638
ZAGADNIENIE 31.3 Przodkiem grzybów był wodny, jednokomórkowy, zaopatrzony w wić przedstawiciel pierwotniaków 640
ZAGADNIENIE 31.4 Grzyby różnicowały się, tworząc różnorodne linie ewolucyjne 641
ZAGADNIENIE 31.5 Grzyby odgrywają główną rolę w obiegu substancji pokarmowych, oddziaływaniach ekologicznych oraz służą człowiekowi 648
32 Wstęp do różnorodności zwierząt 654
OMÓWIENIE Witamy w twoim królestwie 654
ZAGADNIENIE 32.1 Zwierzęta są wielokomórkowymi, heterotroficznymi eukariontami, których tkanki rozwijają się z listków zarodkowych 654
ZAGADNIENIE 32.2 Historia ewolucyjna zwierząt trwa ponad pół miliarda lat 656
ZAGADNIENIE 32.3 Zwierzęta można scharakteryzować za pomocą „planów budowy” 658
ZAGADNIENIE 32.4 Nowe poglądy na filogenezę zwierząt wynikają z danych molekularnych 661
33 Bezkręgowce 666
OMÓWIENIE Życie bez kręgosłupa 666
ZAGADNIENIE 33.1 Gąbki są najbardziej pierwotnymi zwierzętami, które nie mają właściwych tkanek 670
ZAGADNIENIE 33.2 Parzydełkowce (Cnidaria) są pradawnym typem tkankowców właściwych (Eumetazoa) 671
ZAGADNIENIE 33.3 Lofotrochowce (Lophotrochozoa), klad zidentyfikowany dzięki danym molekularnym, reprezentują największą różnorodność zwierzęcych form ciała 674
ZAGADNIENIE 33.4 Wylinkowce (Ecdysozoa) są najliczniejszą grupą zwierząt 683
ZAGADNIENIE 33.5 Szkarłupnie i strunowce należą do wtóroustych (Deuterostomia) 693
34 Kręgowce 698
OMÓWIENIE Pół miliarda lat kręgosłupa 698
ZAGADNIENIE 34.1 Strunowce mają strunę grzbietową i cewkę nerwową 698
ZAGADNIENIE 34.2 Czaszkowce są strunowcami, które mają głowę 702
ZAGADNIENIE 34.3 Kręgowce są czaszkowcami, które mają kręgosłup 704
ZAGADNIENIE 34.4 Żuchwowce są kręgowcami, które mają szczęki 705
ZAGADNIENIE 34.5 Czworonogi są żuchwowcami, które mają kończyny 710
ZAGADNIENIE 34.6 Owodniowce są czworonogami, których jaja są przystosowane do warunków lądowych 713
ZAGADNIENIE 34.7 Ssaki są owodniowcami, które mają włosy i produkują mleko 720
ZAGADNIENIE 34.8 Ludzie są ssakami, które mają duży mózg i poruszają się na tylnych kończynach 728

35 Budowa, wzrost i rozwój rośliny 738
OMÓWIENIE Plastyczne rośliny? 738
ZAGADNIENIE 35.1 Roślina ma budowę hierarchiczną, na którą składają się organy, tkanki i komórki 738
ZAGADNIENIE 35.2 Merystemy wytwarzają komórki dla nowych organów 746
ZAGADNIENIE 35.3 Wzrost pierwotny powoduje zwiększanie długości korzeni i pędów 747
ZAGADNIENIE 35.4 Przyrost wtórny powoduje zwiększanie grubości łodyg i korzeni u roślin drzewiastych 751
ZAGADNIENIE 35.5 Ciało rośliny jest wynikiem wzrostu, morfogenezy i różnicowania komórek 755
36 Pozyskiwanie zasobów i ich przemieszczanie w roślinach naczyniowych 764 OMÓWIENIE Rośliny podziemne 764
ZAGADNIENIE 36.1 Rośliny lądowe pozyskują zasoby zarówno nad powierzchnią gleby, jak i pod nią 764
ZAGADNIENIE 36.2 Przemieszczanie na krótkim dystansie odbywa się drogą dyfuzji lub transportu aktywnego, a na duże odległości przez przepływ masowy 767
ZAGADNIENIE 36.3 Woda i składniki mineralne są przemieszczane z korzeni do pędów 772
ZAGADNIENIE 36.4 Szparki pomagają regulować tempo transpiracji 776
ZAGADNIENIE 36.5 Cukry są transportowane z liści i innych źródeł do miejsc ich wykorzystania lub gromadzenia 779
ZAGADNIENIE 36.6 Symplast jest bardzo dynamiczny 781
37 Gleba i odżywianie roślin 785
OMÓWIENIE „Naród, który niszczy swoją glebę, niszczy sam siebie” 785
ZAGADNIENIE 37.1 Gleba jest żywym, ograniczonym zasobem 785
ZAGADNIENIE 37.2 Rośliny potrzebują pierwiastków niezbędnych do zamknięcia swojego cyklu rozwojowego 789
ZAGADNIENIE 37.3 Odżywianie mineralne roślin odbywa się często w powiązaniu z innymi organizmami 792
38 Rozmnażanie roślin okrytozalążkowych. Biotechnologia 801
OMÓWIENIE Zwodnicze kwiaty 801
ZAGADNIENIE 38.1 Kwiaty, podwójne zapłodnienie i owoce są cechami unikatowymi cyklu rozwojowego roślin okrytozalążkowych 802
ZAGADNIENIE 38.2 Rośliny kwiatowe rozmnażają się płciowo, bezpłciowo lub na obydwa te sposoby 812
ZAGADNIENIE 38.3 Ludzie modyfikują rośliny uprawne drogą hodowli lub inżynierii genetycznej 815
39 Reakcje roślin na sygnały wewnętrzne i zewnętrzne 821
OMÓWIENIE Bodźce i stacjonarny tryb życia 821
ZAGADNIENIE 39.1 Szlaki transdukcji sygnału wiążą recepcję (odbiór) sygnału z odpowiedzią 821
ZAGADNIENIE 39.2 Fitohormony umożliwiają koordynację wzrostu, rozwoju i odpowiedzi na bodźce 824
ZAGADNIENIE 39.3 Reakcje na światło są podstawą sukcesu roślin 835
ZAGADNIENIE 39.4 Rośliny reagują na wiele bodźców innych niż światło 841
ZAGADNIENIE 39.5 Rośliny reagują na atak organizmów roślinożernych (fitofagów) i patogenów 845

40 Podstawowe zasady budowy i funkcji zwierząt 852
OMÓWIENIE Różnorodność budowy, podobne wymagania 852
ZAGADNIENIE 40.1 Budowa i funkcje organizmu zwierzęcego są wzajemnie powiązane na wszystkich poziomach organizacji 852
ZAGADNIENIE 40.2 Kontrolne pętle sprzężenia zwrotnego utrzymują stałość środowiska wewnętrznego u wielu zwierząt 860
ZAGADNIENIE 40.3 Termoregulacyjne procesy homeostatyczne są związane z budową, funkcją i zachowaniem 862
ZAGADNIENIE 40.4 Zapotrzebowanie energetyczne jest zależne od wielkości zwierzęcia, jego aktywności i środowiska 868
41 Odżywianie zwierząt 875
OMÓWIENIE Konieczność odżywiania się 875
ZAGADNIENIE 41.1 Pokarm zwierzęcy musi dostarczać energii chemicznej, cząsteczek związków organicznych i podstawowych składników pokarmowych 875
ZAGADNIENIE 41.2 Główne etapy odżywiania to pobieranie pokarmu, trawienie, wchłanianie i wydalanie 880
ZAGADNIENIE 41.3 Narządy wyspecjalizowane w kolejnych etapach odżywiania tworzą układ pokarmowy ssaków 884
ZAGADNIENIE 41.4 Ewolucyjne adaptacje układów pokarmowych kręgowców są skorelowane z rodzajem pokarmu 891
ZAGADNIENIE 41.5 Mechanizmy homeostatyczne biorą udział w utrzymywaniu równowagi energetycznej zwierząt 893
42 Krążenie i wymiana gazowa 898
OMÓWIENIE Miejsca wymiany 898
ZAGADNIENIE 42.1 Układy krążenia łączą powierzchnie wymiany gazowej z komórkami w całym organizmie 898
ZAGADNIENIE 42.2 Skoordynowane cykle skurczu serca są napędem podwójnego krążenia u ssaków 903
ZAGADNIENIE 42.3 Budowa i rozmieszczenie naczyń krwionośnych są zależne od ciśnienia i przepływu krwi 905
ZAGADNIENIE 42.4 Składniki krwi biorą udział w wymianie, transporcie i odporności 911
ZAGADNIENIE 42.5 Wymiana gazów zachodzi w poprzek wyspecjalizowanych powierzchni oddechowych 915
ZAGADNIENIE 42.6 Oddychanie przewietrza płuca 920
ZAGADNIENIE 42.7 Adaptacje związane z wymianą gazową dotyczą także barwników, które wiążą i transportują gazy 923
43 Układ odpornościowy 930
OMÓWIENIE Przeszukiwanie, rozpoznanie i odpowiedź 930
ZAGADNIENIE 43.1 W odporności wrodzonej rozpoznanie i odpowiedź zależą od wspólnych cech patogenów 931
ZAGADNIENIE 43.2 W odporności nabytej receptory limfocytów umożliwiają rozpoznawanie swoistych patogenów 936
ZAGADNIENIE 43.3 Odporność nabyta chroni komórki ciała i płyny ustrojowe przed zakażeniem 942
ZAGADNIENIE 43.4 Zakłócenia funkcjonowania układu odpornościowego mogą wywoływać chorobę lub ją nasilać 948
44 Regulacja osmotyczna i wydalanie 954 OMÓWIENIE Zachowanie równowagi 954
ZAGADNIENIE 44.1 Regulacja osmotyczna utrzymuje równowagę pomiędzy pobieraniem a utratą wody i substancji rozpuszczalnych 954
ZAGADNIENIE 44.2 Odpady azotowe zwierzęcia odzwierciedlają jego filogenezę i siedlisko 959
ZAGADNIENIE 44.3 Różne układy wydalnicze są wariantami motywu cewki 960
ZAGADNIENIE 44.4 Nefron jest organizatorem kolejnych etapów filtracji krwi 964
ZAGADNIENIE 44.5 Cykle hormonalne łączą funkcje nerek, równowagę wodną i ciśnienie krwi 969
45 Hormony i układ wewnątrzwydzielniczy 975
OMÓWIENIE Hormony jako regulatory działające na odległość 975
ZAGADNIENIE 45.1 Hormony i inne cząsteczki sygnałowe wiążą się z odpowiednimi receptorami komórek docelowych, wyzwalając w nich swoistą odpowiedź 975
ZAGADNIENIE 45.2 Charakterystyczne cechy działania układu wewnątrzwydzielniczego to ujemne sprzężenie zwrotne i pary antagonistycznie działających hormonów 981
ZAGADNIENIE 45.3 W regulacji procesów fizjologicznych organizmów zwierzęcych układy wewnątrzwydzielniczy i nerwowy działają oddzielnie, a także wspólnie 984
ZAGADNIENIE 45.4 Gruczoły dokrewne w odpowiedzi na różnorodne sygnały regulują metabolizm, homeostazę, rozwój i zachowanie 990
46 Rozmnażanie zwierząt 997
OMÓWIENIE Kojarzenie par w rozmnażaniu płciowym 997
ZAGADNIENIE 46.1 W królestwie zwierząt występuje rozmnażanie bezpłciowe i płciowe 997
ZAGADNIENIE 46.2 Zapłodnienie zależy od mechanizmów łączenia się plemników i komórek jajowych osobników tego samego gatunku 1000
ZAGADNIENIE 46.3 Narządy rozrodcze wytwarzają i transportują gamety 1003
ZAGADNIENIE 46.4 U ssaków czas i przebieg mejozy są różne u samców i u samic 1007
ZAGADNIENIE 46.5 Wzajemne oddziaływania hormonów tropowych i płciowych sterują rozmnażaniem ssaków 1007
ZAGADNIENIE 46.6 U ssaków łożyskowych cały rozwój zarodka przebiega w macicy 1012
47 Rozwój organizmu zwierzęcego 1021
OMÓWIENIE Plan budowy ciała 1021
ZAGADNIENIE 47.1 Po zapłodnieniu następuje rozwój zarodkowy, obejmujący bruzdkowanie, gastrulację i organogenezę 1022
ZAGADNIENIE 47.2 Na morfogenezę u zwierząt składają się specyficzne zmiany kształtu, położenia i adhezji komórek 1035
ZAGADNIENIE 47.3 Losy komórek podczas rozwoju zależą od ich historii i sygnałów indukcyjnych 1038
48 Neurony, synapsy i przepływ sygnałów 1047
OMÓWIENIE Drogi komunikacji 1047
ZAGADNIENIE 48.1 Budowa i organizacja neuronów odzwierciedlają ich funkcje w przekazie informacji 1047
ZAGADNIENIE 48.2 Pompy jonowe i kanały jonowe utrzymują potencjał spoczynkowy neuronu 1050
ZAGADNIENIE 48.3 Potencjały czynnościowe są sygnałami przewodzonymi przez aksony 1052
ZAGADNIENIE 48.4 Neurony komunikują się z innymi komórkami przez synapsy 1056
49 Układy nerwowe 1064
OMÓWIENIE Centrum dowodzenia i kontroli 1064
ZAGADNIENIE 49.1 Układy nerwowe składają się z obwodów neuronalnych i komórek podporowych 1064
ZAGADNIENIE 49.2 Mózgowie kręgowca jest wyspecjalizowane regionalnie 1070
ZAGADNIENIE 49.3 Kora mózgowa kontroluje ruchy dowolne i funkcje poznawcze 1074
ZAGADNIENIE 49.4 Zmiany w połączeniach synaptycznych leżą u podstaw pamięci i uczenia się 1078
ZAGADNIENIE 49.5 Zaburzenia układu nerwowego można wyjaśniać na poziomie molekularnym 1080
50 Mechanizmy czucia i ruchu 1087
OMÓWIENIE Czucie i działanie 1087
ZAGADNIENIE 50.1 Receptory czuciowe przetwarzają energię bodźców i przesyłają sygnały do centralnego układu nerwowego 1087
ZAGADNIENIE 50.2 Mechanoreceptory odpowiedzialne za słuch i równowagę wykrywają poruszający się płyn albo osiadanie drobin 1091
ZAGADNIENIE 50.3 Zmysły smaku i węchu opierają się na podobnych zestawach receptorów czuciowych 1096
ZAGADNIENIE 50.4 Podobne mechanizmy leżą u podstaw widzenia w całym królestwie zwierząt 1099
ZAGADNIENIE 50.5 Fizyczna interakcja filamentów białkowych umożliwia działanie mięśnia 1105
ZAGADNIENIE 50.6 Układy szkieletowe przekształcają skurcz mięśnia w lokomocję 1111
51 Zachowania zwierząt 1120
OMÓWIENIE Można prosić do tańca? 1120
ZAGADNIENIE 51.1 Pojedyncze sygnały czuciowe mogą stymulować zarówno proste, jak i złożone zachowania 1120
ZAGADNIENIE 51.2 Uczenie się tworzy określone powiązania pomiędzy doświadczeniem a zachowaniem 1125
ZAGADNIENIE 51.3 Do rozwoju zachowań przyczyniają się zarówno uwarunkowania genetyczne, jak i środowisko 1129
ZAGADNIENIE 51.4 Doborem w kierunku indywidualnej przeżywalności i sukcesu reprodukcyjnego można wyjaśnić większość zachowań 1133
ZAGADNIENIE 51.5 Dostosowanie łączne może stanowić wyjaśnienie ewolucji altruistycznego zachowania społecznego 1138

52 Wprowadzenie do ekologii i nauki o biosferze
OMÓWIENIE Zakres ekologii 1148
ZAGADNIENIE 52.1 Ekologia łączy wszystkie dziedziny badań biologicznych i pomaga w podejmowaniu decyzji środowiskowych 1148
ZAGADNIENIE 52.2 Interakcje między organizmami i środowiskiem decydują o rozmieszczeniu gatunków 1151
ZAGADNIENIE 52.3 Biomy wodne są zróżnicowanymi i dynamicznymi systemami, które pokrywają większą część kuli ziemskiej 1159
ZAGADNIENIE 52.4 Struktura i rozmieszczenie biomów lądowych są kontrolowane przez klimat i jego zakłócenia 1161
53 Ekologia populacji 1174
OMÓWIENIE Liczenie owiec 1174
ZAGADNIENIE 53.1 Dynamiczne procesy biologiczne wpływają na zagęszczenie, rozmieszczenie i demografię populacji 1174
ZAGADNIENIE 53.2 Strategia życiowa jest wynikiem działania doboru naturalnego 1179
ZAGADNIENIE 53.3 Model wykładniczy opisuje wzrost populacji w idealnym, nieograniczonym środowisku 1181
ZAGADNIENIE 53.4 Model logistyczny opisuje spadek tempa wzrostu populacji w miarę zbliżania się jej liczebności do pojemności siedliska 1183
ZAGADNIENIE 53.5 Wiele czynników, które regulują wzrost populacji, zależy od zagęszczenia 1185
ZAGADNIENIE 53.6 Populacja ludzka przestała rosnąć wykładniczo, ale nadal szybko się powiększa 1190
54 Ekologia biocenoz 1198
OMÓWIENIE Sens biocenozy 1198
ZAGADNIENIE 54.1 Interakcje biocenotyczne można podzielić na korzystne, szkodliwe i obojętne dla uczestniczących w nich gatunków 1198
ZAGADNIENIE 54.2 Gatunki dominujące i zwornikowe mają ogromny wpływ na strukturę biocenozy 1204
ZAGADNIENIE 54.3 Zaburzenia równowagi biocenoz wpływają na różnorodność i skład gatunkowy 1210
ZAGADNIENIE 54.4 Czynniki biogeograficzne wpływają na różnorodność biologiczną biocenoz 1214
ZAGADNIENIE 54.5 Ekologia biocenoz pomaga zrozumieć cykle rozwojowe patogenów i kontrolować choroby ludzkie 1217
55 Ekosystemy 1222
OMÓWIENIE Obserwowanie ekosystemów 1222
ZAGADNIENIE 55.1 Prawa fizyki rządzą przepływem energii i obiegiem pierwiastków chemicznych w ekosystemach 1223
ZAGADNIENIE 55.2 Energia i inne czynniki ograniczające kontrolują produkcję pierwotną w ekosystemach 1224
ZAGADNIENIE 55.3 Przepływ energii pomiędzy poziomami troficznymi ma zwykle jedynie dziesięcioprocentową wydajność 1228
ZAGADNIENIE 55.4 Procesy biologiczne i geochemiczne pozwalają na krążenie składników pokarmowych między organicznymi a nieorganicznymi częściami ekosystemu 1230
ZAGADNIENIE 55.5 Działalność człowieka dominuje obecnie w większości cykli chemicznych na Ziemi 1236
56 Ochrona środowiska i ekologia restytucyjna 1245
OMÓWIENIE Strzał w dziesiątkę 1245
ZAGADNIENIE 56.1 Działalność człowieka zagraża różnorodności życia na Ziemi 1246
ZAGADNIENIE 56.2 Ochrona populacji skupia się na wielkości populacji, różnorodności genetycznej i siedliskach kluczowych 1250
ZAGADNIENIE 56.3 Ochrona krajobrazu i regionu ma na celu powstrzymanie zagłady całych biomów 1255
ZAGADNIENIE 56.4 Ekologia restytucyjna ma na celu przywrócenie zdegradowanym ekosystemom bardziej naturalnego stanu 1259
ZAGADNIENIE 56.5 Zrównoważony rozwój to poszukiwanie możliwości poprawy warunków życia ludzkiego dzięki ochronie bioróżnorodności 1261

DODATEK A Odpowiedzi
DODATEK B Układ okresowy pierwiastków
DODATEK C System metryczny
DODATEK D Porównanie mikroskopu świetlnego i elektronowego
DODATEK E Klasyfikacja życia
PRAWA DO ILUSTRACJI
SŁOWNICZEK POJĘĆ
INDEKS



Dane bibliograficzne: Dom Wydawniczy Rebis, Poznań, 2012, oprawa: twarda, liczba stron: 1400, ISBN: 978-83-7510-392-2